Azərbaycan
SSR Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması. Azərbaycan Sovetləri Mərkəzi
İcraiyyə Komitəsinin "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin" yaradılması
haqqıda 7 iyul 1923-cü il tarixli Dekreti
Keçmiş Rusiya İmperiyasında
milli azlıqları əsarətdə saxlayan çar mütləqiyyəti hətta azlıqda qalan
ayrı-ayrı milliyyətləri bir-birinin üstünə salışdırmaqla məhv etməyə əl
atmaqdan belə çəkinmirdi.
Zaqafqaziyada 1905-ci ildə
erməni-müsəlman qırğını velikorus mütləqiyyətinin məhvedici siyasətinə ən yaxşı
sübut ola bilər. Zaqafqaziyanın inqilabi fəhlə kütlələri onların sərmayəsinin
zülmünə qarşı öz hiddətlərini açıq şəkildə bildirdiyi həmin vaxtlarda çar
generalları Vorontsov-Daşkovların əli ilə tarixən bir-biri ilə doğma olmuş iki
xalqın - ermənilər və müsəlmanların arasında ədavət toxumu səpildi.
Bu özünü Zaqafqaziya milli
azlıqlar üzərində ağalığı ön plana çəkən bir ovuc milli şovnistlərin -
müsavatçıların, daşnakların və menşeviklərin, Qərb kapitalı nökərlərinin rəhbər
rolu ələ keçirdikləri üç "müstəqil dövlətə" parçalananda özünü bütün
çılpaqlığı ilə bir daha göstərdi. Bu "dövlətlərin" mövcud olduqları
qısa müddət ərzində Qarabağ dağlarında və Zaqafqaziyanın digər hissələrində
əməkçi kəndlilərin qanı az tökülmədi.