Statistika

Statistika termini latın sözü olan «status» - dan əmələ gəlmişdir ki, hərfi tərcüməsi hadisələrin vəziyyəti deməkdir. Bu sözün kökündən «stato» (dövlət), «statista»(statistik - dövlət işlərinin bilicisi) və «statistica» (statistika – dövlət haqqında müəyyən biliklərin, məlumatların cəmi) sözləri yaranmışdır. 

Bu termindən ilk dəfə alman alimi, fəlsəfə və hüquqprofessoru Qotfrid Axenval (1719-1772) istifadə etmişdir. O, 1746-cı ildən əvvəlcə Marburq, sonra isə Qettinqen universitetlərində statistika adlandırdığı yeni fənni tədris etməyə başlamışdır. Statistikada alman təsviri məktəbinin əsasını qoyan Q. Axenvalın statistika haqqında baxışları müasir baxışlardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. O, yeni tədris olunan fənnin məzmununu dövlətlərin siyasi vəziyyətinin və diqqətəlayiq yerlərin təsvir edilməsi hesab edirdi.

İngilis siyasi arifmetika məktəbinin yaradıcıları olan ConBraunt (1620-1674) və Vilyam Pettinin (1623-1687) elmibaxışları statistika haqqında müasir baxışlara daha yaxınolmuşdur. TəsadüfideyilkiKMarksVPettinisiyasiiqtisadınatasıvəstatistikanınyaradıcısı adlandırmışdır.

Statistikanın sonrakı inkişafıBelçika statistiki A.Ketlenin (1796-1874) adı ilə bağlıdır. Statistikgöstəricilərin sabitliyi nəzəriyyəsinin işlənməsində onunxüsusi xidmətini qeyd etmək lazımdır.

Statistikanın inkişafındariyazi istiqamətinnümayəndələri olan F.Qalton(1822-1911), K.Pirson (1857-1936), V.Qosset (1876-1936), R.Fişer (1890-1962),M.Mitçel (1874-1948) və s. kimi alimlərin xüsusi xidmətləriolmuşdur. Belə ki, K.Pirson hadisələr arasındakı qarşılıqlıəlaqələrin miqdarca qiymətləndirilməsi nəzəriyyəsininişlənməsində böyük xidmətə malikdir. Kiçik seçmənəzəriyyəsi V.Qossetə (Styudent ləqəbi ilə yazmışdır) məxsusdur. R.Fişer miqdar təhlilimetodlarını inkişaf etdirmişdir. Dispersiya təhlili metodu onun adı ilə bağlıdır. M.Mitçel isə«iqtisadi barometr» ideyasını irəli sürmüşdür.

Bu istiqamətin nümayəndələri tam haqlı olaraqstatistikanın əsasını ehtimal nəzəriyyəsi hesab edirlər.

Hazırda statistika termini üç mənada işlədilir. 

İlk növbədəstatistika dedikdə adamların xüsusi praktiki fəaliyyət sahəsi başadüşülür. 

Hansı ki, bu fəaliyyət sosial-iqtisadi  inkişaf səviyyəsini əks etdirən məlumatların toplanması, işlənməsi və   təhlilinəistiqamətlənmişdir.

 İkincisi, statistika təcrübəsində istifadəolunan nəzəri fikirlərin və metodların işlənməsi ilə məşğul olanelm sahəsi statistika adlandırılır. Nəhayət, bəzən müxtəlifhesabatlarda əks etdirilən, dövri mətbuatda və külliyyatlardadərc edilən statistik məlumatlar da statistika adlandırılır.

Statistika elmi ilə statistika təcrübəsi arasında sıx əlaqəmövcuddur. İstənilən statistik işelmi cəhətdən təşkil olunmalıdır.Bunsuz düzgün nəticələr əldəetmək olmaz. Ona görə də statistikatəcrübəsi elmə əsaslanmalıdır. Eynizamanda statistika elmi özü dətəcrübəyə əsaslanır, praktiki iştəcrübəsini ümumiləşdirir və aparılmış ümumiləşdirmələr əsasında yeniideyalar irəli sürür. Öz növbəsində statistika elminin yeni nəzəri nəticələrinin təcrübədə tətbiqi onuninkişafına təkan verir. 

Mənbə: Vikipedia